Giống như nhiều phụ nữ dân tộc Dao Đỏ khác ở Tả Phìn, một xã điểm du lịch của thị xã Sa Pa, chị Tẩn Tả Mẩy chỉ đi học hết cấp tiểu học. Tuổi thơ của chị gắn liền với cuộc sống vất vả, lam lũ của bản người Dao Đỏ trên vùng núi cao dãy Hoàng Liên Sơn. Hết tiểu học, chị theo cha mẹ đi làm nương rẫy, chăn trâu, vào rừng hái cây thuốc, xe lanh, dệt vải, thêu thùa. Những lúc nông nhàn chị ra thị trấn Sa Pa làm nhiều nghề để kiếm thêm tiền như bán hàng rong, làm hướng dẫn viên du lịch…. Cơ duyên đến với chị khi chị được mời làm nhân viên pha chế thuốc tắm và nước tắm tại một công ty kinh doanh dịch vụ nước tắm người Dao. Chị bắt đầu cảm thấy có thể khởi nghiệp với nghề đã gắn bó với chị từ khi sinh ra này, cùng với những phụ nữ trong bản có hoàn cảnh khó khăn giống như chị. Chị sửa sang nhà cửa, xây dựng phòng tắm thuốc, và đi hái lá thuốc về mở dịch vụ tắm lá thuốc tại nhà phục vụ khách du lịch. Thời gian trôi qua, chị thấy để phát triển sản xuất lớn hơn, thành một chuỗi từ hái lá thuốc đến sản phẩm bán ra thị trường, phải liên kết, hợp tác với chị em trong bản. Chị quyết tâm thành lập Hợp tác xã, lấy tên hợp tác xã là Cộng đồng Dao đỏ, bước đầu với sự tham gia của 7 chị em phụ nữ Tả Phìn để cung cấp dịch vụ tắm lá thuốc và phát triển sản phẩm thuốc tắm dựa trên các bài thuốc gia truyền của người Dao đỏ và các cây thuốc quý ở trong rừng đại ngàn Hoàng Liên. Bước khởi đầu thành lập hợp tác xã không được thuận lợi như chị mong đợi. Khi đi đăng ký kinh doanh, chị gặp khó khăn do chính quyền nghi ngờ khả năng điều hành mô hình kinh doanh của một phụ nữ, nhất là phụ nữ dân tộc thiểu số lại mới chỉ hoàn thành cấp tiểu học như chị. Ngay trong buổi làm việc với chính quyền, chị đã nỗ lực đọc hết một bài báo để chứng minh khả năng chị sẽ làm được. Sau đó thủ tục đăng kí cũng được hoàn tất, và Hợp tác xã Cộng đồng Dao đỏ đã ra đời dưới sự dẫn dắt của chị.

 Thời gian đầu nhờ các mối quan hệ với hướng dẫn viên du lịch ở Sa Pa, chị đã có khách đến tắm thuốc và mua thuốc tắm. Thời gian trôi đi, số khách tăng dần lên, thu nhập của xã viên tăng lên, số thành viên tăng lên và đến nay đã có 120 thành viên. Tuy nhiên, để duy trì và gia tăng thu nhập cho chị em xã viên, chị luôn trăn trở làm sao để mở rộng quy mô và cơ sở vật chất cũng như cải thiện dịch vụ để thu hút thêm du khách.

Năm đầu HTX chỉ sản xuất thuốc tắm và dịch vụ tắm thuốc. Nhiều khách du lịch sau khi sử dụng dịch vụ, đã hỏi HTX có các sản phẩm để tắm gội làm từ thảo dược bán không? Họ nói rằng, hiện nay họ đang sử dụng bộ sản phẩm gội đầu, tắm rửa bằng hoá chất từ các hãng danh tiếng nước ngoài. Nhưng họ biết các sản phẩm này có nhiều hoá chất độc hại, và họ muốn mua loại sản phẩm này được sản xuất từ thảo dược. Qua tham khảo ý kiến của những người quen biết và những khách hàng, chị thấy rằng nhu cầu chất tẩy rửa vệ sinh cá nhân làm từ dược liệu như thuốc tắm của người Dao đỏ là rất lớn. HTX đã họp các thành viên bàn bạc, quyết định phải tìm cách sản xuất thêm những sản phẩm mới để bán, trên nền tảng là những cây thuốc của người dao đỏ để làm thuốc tắm.

Từ những bài thuốc cổ truyền, đến tham khảo những thông tin hiện tại, HTX đã thử nghiệm thành công, sản xuất và bán ra thị trường 4 bộ sản phẩm như sau:

• Bộ sản phẩm tắm, bao gồm: Thuốc tắm người dao đỏ; thuốc tắm phụ nữ sau sinh; thuốc tắm trẻ em.
• Bộ sản phẩm ngâm chân: thuốc ngâm chân túi lọc; thuốc ngâm chân chai nước.
• Bộ sản phẩm gội đầu: dầu gội đầu; xà phòng dược liệu.
• Bộ sản phẩm xoa bóp: tinh dầu chùa dù; tinh dầu ngải cứu; cao xoa bóp ngải cứu; rượu xoa bóp xương khớp.

Các bộ sản phẩm này đang được người mua đánh giá cao về tác dụng hữu ích cho sức khoẻ người dùng, giá cả hợp lý. Trong thời gian tới HTX đang muốn phát triển thêm nhiều các sản phẩm khác phục vụ cho nhu cầu hàng ngày của người Việt Nam cũng như xuất khẩu.

HTX Cộng đồng Dao đỏ hoạt động theo luật HTX năm 2012, định kỳ mỗi tháng một lần, đại diện các tổ nhóm trồng, hái cây thuốc của hợp tác xã đều tổ chức họp, lên kế hoạch sản xuất, đáp ứng các đơn hàng của đối tác. Luôn luôn tìm tòi cải tiến các sản phẩm đã có, hợp tác thử nghiệm các cây thuốc quý trong rừng để sản xuất những sản phẩm mới phục vụ việc chăm sóc sức khoẻ con người. Thành công lớn nhất là chị em tự tin, mạnh dạn hơn, chủ động nêu lên ý kiến, nguyện vọng của mình và cùng bàn cách kinh doanh.

 Trồng cây thuốc dưới tán rừng có sự quản lý vừa giúp bảo vệ rừng, vừa mang lại giá trị kinh tế khi mỗi hộ biết cách khai thác hợp lý. Nguyên liệu tươi được bán cho hợp tác xã với giá cao hơn khi bán ra ngoài thị trường. Đây là cách để phát triển cây thuốc trên nhiều khu rừng của thị xã Sa Pa, giúp các thành viên gắn bó lâu bền với hợp tác xã.

Các kiến thức và kinh nghiệm gia truyền về cây thuốc và thuốc tắm người Dao cũng được chị nhiệt tình chia sẻ thông qua các hoạt động đào tạo và nâng cao kĩ năng. Thấu hiểu và đồng cảm với chị em phụ nữ dân tộc thiểu số phải chịu nhiều thiệt thòi, chị thường xuyên tổ chức các buổi chia sẻ về bình đẳng giới tới các hộ gia đình với mong muốn cải thiện vị thế của phụ nữ trong gia đình và cộng đồng và giúp họ có thêm sự tự tin.

Chị Tẩn Tả Mẩy gặp bà Robyn Mudie, Đại sứ Australia tại Việt Nam tại sự kiện Từ bản làng đến Thị trường của dự án GREAT.

 Thông qua cơ hội hợp tác với Chương trình GREAT, Hợp tác xã Cộng đồng Dao đỏ ký hợp đồng liên kết với Vườn Quốc gia Hoàng Liên về việc khai thác cây thảo dược tự nhiên có sự giám sát, quản lý của lực lượng Kiểm lâm trên diện tích hơn 11.000 ha rừng, đồng thời phát triển một trung tâm sản xuất giống cây dược liệu với diện tích 4 ha. Mối liên kết này đang tạo cơ hội nâng cao mức thu nhập cho người dân địa phương và gìn giữ tri thức bản địa thông qua các bài thuốc cổ truyền.

 Với sự đoàn kết hợp tác, chị Mẩy cùng các thành viên HTX Cộng đồng Dao đỏ đang từng bước phát triển các sản phẩm dược liệu bản địa phục vụ nhu cầu vệ sinh cá nhân cho người Việt Nam và hướng tới xuất khẩu ra thị trường thế giới./.

Xuân Tùng