Với ý tưởng ban đầu là trồng và thu hái bền vững các loại dược liệu sẵn có trong tự nhiên để chế biến thành các sản phẩm phục vụ du khách đến thăm Cao nguyên đá Đồng Văn, cùng với sự hỗ trợ, tư vấn của huyện và doanh nghiệp dược phẩm, anh Lý Tà Dèn cùng một số người dân đã quyết định thành lập HTX Cộng đồng xã Nặm Đăm theo Luật Hợp tác xã năm 2012.
Vượt khó để “ươm vàng”
Những năm đầu hoạt động, HTX thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm trong khâu thu hái, chế biến và tiêu thụ. Nhiều khi sản phẩm làm ra bán không hết, không có đầu ra tiêu thụ. Hơn nữa, bà còn ở đây thấy lợi thì mới làm, nên với điều kiện khó khăn như thế, chỉ nửa năm sau, đã không có ít thành viên xin rút khỏi HTX.
Thế nhưng, với nguồn dược liệu quý và khao khát tận dụng lợi thế của núi rừng để cải thiện đời sống của bà con vùng cao đã khiến ban giám đốc HTX quyết tâm theo đuổi.
Để vượt qua khó khăn, điều cần làm đầu tiên là HTX phải đầu tư công nghệ để sơ chế, chế biến nhằm nâng cao chất lượng dược liệu. Sau đó, HTX phải tìm được đầu ra cho sản phẩm.
Dược liệu được coi là cây "nhả vàng" khi giúp người Dao ở Nặm Đăm nâng cao thu nhập, ổn định cuộc sống.
Để làm được điều này, ngoài nguồn vốn từ thành viên, HTX đã liên kết cùng chính quyền địa phương để tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi đầu tư xây dựng khu sấy, nhà xưởng chế biến, hệ thống máy móc chưng cất tinh dầu, nấu cao thảo dược, nồi chiết suất bằng hơi công suất 1,5 tấn nguyên liệu/ngày. Ngoài ra, HTX còn kết nối với các công ty dược để hoàn thiện công nghệ sản xuất và bao tiêu đầu ra cho sản phẩm.
Khi bảo đảm được hai yếu tố trên, HTX đã mở rộng diện tích vườn ươm lên tới 300m2, lưu giữ hơn 100 loài dược liệu quý như: Củ dòm, Atiso, kim ngân, đương quy đỏ… HTX khuyến khích thành viên phát triển diện tích cây dược liệu theo đúng kỹ thuật và bán lại dược liệu sau thu hoạch cho HTX để chế biến .
Có được nguồn nguyên liệu ổn định, cùng với công nghệ chế biến, HTX đã cho ra thị trường những sản phẩm hoàn chỉnh, tiện lợi cho người tiêu dùng. Sản phẩm của HTX đa dạng từ chủng loại đến mẫu mã như: Cao atiso, cao củ dòm, cao mạnh gân hoạt cốt, cao ích não, trà gừng, dầu xoa bóp nặm đăm, cao hà thủ ô, thuốc sâu răng, xoang mũi, nước tắm thảo dược…
Nhận thấy tiềm năng từ nguồn khách du lịch, HTX còn xây dựng nhà tắm lá thuốc, đầu tư homestay để tăng thêm nguồn thu và quảng bá sản phẩm. Hiện, doanh thu của HTX đã lên đến 3 tỷ đồng vào năm 2021.
Nặm Đăm chuyển mình
Với nguồn đầu ra ổn định, mỗi năm HTX triển khai trồng từ 5 - 10ha cây dược liệu, sơ chế, chế biến được hơn 200 tấn nguyên liệu thô. Từ cho có 7 thành viên, đến nay, HTX đã có 30 thành viên. Ngoài góp vốn, các hộ thành viên còn góp cả đất để trồng dược liệu.
Mô hình trồng, chế biến dược liệu kết hợp với du lịch cộng đồng, không chỉ giúp bảo tồn những loài cây dược liệu truyền thống mà còn giúp người dân có thêm nguồn thu, từng bước giảm nghèo.
Từ một vùng đất sỏi đá, 100% hộ dân trong thôn đều là hộ nghèo, đến nay, trong thôn Nặm Đặm chỉ còn một hộ nghèo, chiếm dưới 5%. Thu nhập bình quân của các hộ gia đình đạt khoảng 60 triệu đồng/người/năm. Hiện, 19 hộ thành viên của HTX vừa sản xuất dược liệu vừa thực hiện đón khách với năng lực phục vụ trên 190 khách du lịch/ngày đêm. Ngoài ra, HTX còn tạo việc làm liên tục cho 15 lao động theo mùa vụ và cho 20 lao động thường xuyên với mức thu nhập bình quân từ 4 – 5 triệu đồng/người/tháng.
Bà Lý Tỵ Goậy, thôn Nặm Đăm cho biết, 1kg lá dược liệu được HTX thu mua với giá 6.000 đồng. Đây là nguồn thu nhập ổn định của gia đình người Dao .
Theo tính toán của HTX, chỉ riêng việc người dân hái dược liệu bán cho HTX cũng có thể thu về 80-100 triệu đồng/năm. Đó là chưa kể những hộ liên kết với HTx trồng nhiều ha. Chính vì vậy, sản xuất dược liệu giúp cuộc sống của người dân thay đổi nhanh chóng. Người dân đã có tiền sửa sang nhà cửa, mua sắm đồ đạc,…
Để thích ứng với nền kinh tế thị trường, hiện HTX Nặm Đăm đang đẩy mạnh bán hàng theo hình thức online. Nhờ đó, đầu ra được thông thoáng hơn, sản phẩm dược liệu cũng có thêm cơ hội tiếp cận với nhiều khách hàng.
Tuy nhiên, vấn đề đặt ra hiện nay là địa phương có nhiều tiềm năng phát triển dược liệu trong khi máy móc đầu tư có hạn. Việc đầu tư thêm máy móc cần nguồn vốn lên đến hàng tỷ đồng.
Bên cạnh đó, các thành viên HTX đều là đồng bào dân tộc thiểu số nên quá trình ứng dụng chuyển đổi số vào sản xuất kinh doanh vẫn còn nhiều hạn chế. Việc ứng dụng công nghệ chưa theo quy trình nên chưa phát huy được hiệu quả cao trong xúc tiến thương mại.
Để đạt được những kết quả cao nhất trong giai đoạn tới, ban giám đốc HTX mong chính quyền địa phương tiếp tục có những cơ chế, chính sách khuyến khích, tạo thuận lợi cho HTX phát triển theo chuỗi. Đặc biệt, cơ quan quản lý cần giảm bớt các thủ tục hành chính, ưu đãi thuế và tạo điều kiện về vốn… để HTX mở rộng sản xuất kinh doanh theo hướng hiện đại, chuyên nghiệp.
Minh Nhương