Người Mông Suối Giàng thu hái chè Shan tuyết cổ thụ

Rừng chè cổ thụ

Nằm ở độ cao 1.300m - 1.400m so với mực nước biển, Suối Giàng có khí hậu quanh năm mát mẻ, trong lành, bao phủ bởi mây mù giống như Đà Lạt, Tam Đảo hay Sa Pa vậy. Chính khí hậu nơi đây đã tạo ra một thứ chè đặc biệt, nổi tiếng từ lâu, là chè Shan tuyết. Bất cứ ai đến Suối Giàng đều phải trầm trồ, ngạc nhiên trước những cây chè cổ thụ thân trắng mốc, xù xì, vươn cành xum xuê, có cây vòng tay người lớn ôm không xuể.

Nguồn gốc cây chè Shan tuyết xuất hiện ở Suối Giàng khi nào vẫn chưa xác định được, nhưng từ những năm 1960, các nhà nghiên cứu về chè của Việt Nam và thế giới đã xác định Suối Giàng có khoảng 80.000 cây chè Shan tuyết có tuổi đời trên 200 năm, nhiều cây lên tới 300 năm tuổi. Năm 2016, quần thể 400 cây chè cổ thụ ở các thôn Giàng A, Giàng B, Pang Cáng, Bản Mới của Suối Giàng đã được Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là “Cây di sản Việt Nam”.

Hiện nay, Suối Giàng có khoảng 293ha chè Shan tuyết cổ thụ trên 200 năm tuổi. Chè Shan tuyết càng già càng quý, càng nhiều tuyết trắng thì tính dược liệu càng mạnh. Do vị trí địa lý và thời tiết nên cây chè Shan tuyết ở Suối Giàng không bao giờ bị sâu bệnh. Cư dân sống ở Suối Giàng 98% là người Mông, từ lâu, cây chè Shan tuyết đã giúp người dân nơi đây ổn định cuộc sống, xóa đói, giảm nghèo. Chè Shan tuyết vừa là niềm tự hào vừa là nguồn thu nhập chính của các hộ gia đình đồng bào Mông ở Suối Giàng.

Rừng chè cổ thụ Suối Giàng

Để tri ân trời đất đã ban tặng cho mình cây chè Shan tuyết, người dân Suối Giàng làm lễ cúng cây Chè tổ rất long trọng vào dịp đầu Xuân hằng năm và trở thành một hoạt động văn hóa tiêu biểu. Suối Giàng không phải là nơi duy nhất có chè Shan tuyết cổ thụ, nhưng xét về số lượng, tuổi đời và chất lượng thì chè Shan tuyết cổ thụ ở đây không đâu sánh được.

Độc đáo hương vị chè “5 cực”

Chè Suối Giàng mọc tự nhiên trong rừng, sống bằng hơi đất, hơi sương, bằng linh khí của đất trời. Lá chè to, dày, mặt lá có phủ một lớp lông tơ mỏng giống như có tuyết, búp chè to mập, có màu xanh đậm. Mùa Đông, lá chè ngậm sương; mùa Hè, buổi sáng lá chè cũng ngậm sương. Chè được hái bằng tay, đem về, bỏ những búp sâu, búp già rồi cho vào chảo gang, sao bằng bàn tay khéo léo, bí quyết và tâm huyết của người Mông. Củi sao chè phải khô, than đượm, cháy đều, liu riu. Khi sao phải dùng tay để ước lượng nhiệt độ. Chè được vò bằng tay, không bị nát, không mất hương vị, không rơi những tuyết bám ở búp chè. Chè sao xong, búp màu trắng xám, bọc một lớp phấn trắng mờ như tuyết phủ, đó là lý do người ta gọi là chè Shan tuyết.

Nhiều người gọi chè Shan tuyết Suối Giàng là chè “5 cực”. Đó là “cực khổ” khi trồng và thu hái; “cực sạch” vì khí hậu núi cao trong lành, cây sinh trưởng tự nhiên; “cực hiếm” vì sản lượng ít; “cực ngon” vì đủ các tiêu chí đỉnh cao trong mỗi chén trà; “cực đắt” vì bốn “cực” vừa nêu.

Người dân kiểm tra chất lượng chè trước khi chế biến

Để có một ấm chè ngon, khi pha chè, người địa phương dùng ấm đất hoặc sứ nung và nước nguồn tự nhiên trên núi. Nước phải sôi đủ độ. Cho một lượng chè vừa đủ vào ấm, sau khi tráng chè, rót nước sôi vào từ từ, đổ đầy ấm đến khi bọt trào ra rồi đậy nắp lại, chờ khoảng mười phút. Khi rót ra, nước chè sóng sánh như mật ong rừng, nhấp một ngụm, chè không đắng quá mà có vị chát, ngọt nhẹ, cảm được rất lâu như hương vị núi rừng tan dần từ bên trong cuống họng tan ra, thanh tao chứ không gắt.

Thương hiệu vươn tầm

Làm gì để nâng cao chất lượng, xây dựng thương hiệu cho sản phẩm chè Shan tuyết Suối Giàng là nội dung được đề cập tại nhiều cuộc họp của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Yên Bái cũng như chính quyền huyện Văn Chấn. Tiếp theo đó là một loạt chỉ đạo về xây dựng thương hiệu, cùng các văn bản pháp lý, quy định kiểm soát chất lượng chè từ khâu trồng, chăm sóc, thu hái đến chế biến, bảo quản sản phẩm.

Để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác quản lý vùng nguyên liệu chè, Liên minh HTX tỉnh Yên Bái cùng huyện Văn Chấn đã tạo cơ chế hỗ trợ để thành lập HTX hệ sinh thái du lịch Suối Giàng. HTX gồm 18 tổ với 417 hộ dân tham gia, do anh Đào Đức Hiếu, một người có đam mê đặc biệt với chè làm giám đốc. Mục tiêu của HTX nhằm gắn kết các hộ đồng bào Mông, bảo tồn phát triển Chè Shan tuyết cổ thụ cũng như bảo tồn văn hóa bản địa, kết hợp sản xuất kinh doanh chè với phát triển du lịch.

Giám đốc HTX hệ sinh thái du lịch Suối Giàng Đào Đức Hiếu

Giám đốc Đào Đức Hiếu từng có 18 năm tu nghiệp về Marketing và kỹ thuật sản xuất, chế biến chè ở nhiều nước trên thế giới. Trước khi quyết định gắn bó với Suối Giàng, anh từng làm giảng viên khoa Marketing Trường Đại học Ngoại Thương (Hà Nội). “Tôi chọn Suối Giàng là điểm dừng chân bởi vì Suối Giàng được mệnh danh là thủy tổ của chè cổ thụ trên thế giới. Đến nơi đây, tôi sẽ có cơ hội để giúp chè Việt được công bố và so sánh với thế giới bằng những cây chè đang sinh trưởng, được thu hái và chế biến thành sản phẩm hoàn chỉnh”, anh Đào Đức Hiếu chia sẻ.

Để nâng cao chất lượng, đa dạng hóa sản phẩm, tăng tỷ lệ sản phẩm chè xanh, chè đặc sản, chè hữu cơ, HTX hệ sinh thái du lịch Suối Giàng chú trọng vào khâu sản xuất, đẩy mạnh áp dụng biện pháp kỹ thuật, đổi mới thiết bị, công nghệ chế biến. Nhờ đó, năm 2006, chè Shan tuyết Suối Giàng được Hiệp hội Chè Việt Nam vinh danh “Thương hiệu chè Việt”. Năm 2012, Cục Sở hữu trí tuệ đã cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu “Chè Suối Giàng - Yên Bái”. Tiếp đó là chứng nhận nguồn gốc hữu cơ quốc tế OCOP 4 sao đối với 4 loại chè đặc biệt gồm: Đại lão Vương trà - Hoàng trà Suối Giàng, Đại lão Vương trà - Hồng trà Suối Giàng, Đại lão Vương trà - Bạch trà Suối Giàng, Đại lão Vương trà - Diệp trà Suối Giàng.

Sản phẩm trà Shan tuyết Suối Giàng

Hiện nay, chè Shan tuyết Suối Giàng đã có mặt ở các thị trường khó tính như: Nhật Bản, Đài Loan, Hà Lan, Đức.., HTX đang trên lộ trình phấn đấu xây dựng sản phẩm chè đạt tiêu chuẩn 5 sao, có chứng nhận ECOCERT, tiêu chuẩn ORGANIC của châu Âu, có chỉ dẫn địa lý, có mã số vùng trồng, có ISO trong sản xuất… tức là đã có “giấy thông hành” đi ra được 26 nước trên thế giới.

Không chỉ hỗ trợ tạo công ăn việc làm, nâng cao nhận thức cho hàng trăm người dân xã Suối Giàng với hơn 97% là đồng bào dân tộc người Mông, HTX Suối Giàng còn vinh dự được được đón Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, Thủ tướng Chính phủ cùng nhiều lãnh đạo các bộ ngành đến thăm. Đặc biệt, Thủ tướng Chính phủ còn giao nhiệm vụ HTX Suối Giàng phải xây dựng thương hiệu chè quốc gia, vươn tầm chất lượng và tiêu chuẩn quốc tế, sánh ngang với thương hiệu “trà đạo” của Nhật Bản.

Điều đó một lần nữa vinh danh và khẳng định giá trị, vị thế của cây chè Shan tuyết cổ thụ Suối Giàng với bạn bè trong và ngoài nước, để sản phẩm chè Suối Giàng phát triển ổn định, bền vững, thương hiệu ngày càng vươn xa.

Theo Nông Quang Khiêm/Báo Dân tộc và phát triển