Trong nhiều năm qua, đồng bào người Dao Tuyển thuộc thôn Na Lang thuộc xã Lùng Vai, huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai có nghề nấu rượu truyền thống, men ủ bằng lá tự nhiên.

Rượu men lá Na Lang là sự kết hợp giữa 9 loại thảo dược thiên nhiên, được người dân xã Na Lang lấy ở rừng về chế biến, ủ làm men rượu, nhiều loại lá còn nằm trong danh mục những vị thuốc quý, có trong những bài thuốc để chữa bệnh, được lưu truyền trong dân gian. Thành phần chính của rượu men lá gồm: Gạo tẻ kết hợp với các loại nguyên liệu là củ giềng, sâm cau, lá ngũ da bì, lá mơ rừng, cây pacu, lá tắm cho trẻ mới sinh và một số thảo dược quý khác, trải qua các công đoạn chế biến từ khâu ủ men, sau đó chưng cất thành rượu cũng mất đến cả 30 ngày mới cho ra được mẻ rượu đạt chất lượng.

Đặc tính của rượu có mùi thơm, vị ngọt nhẹ, uống không gây đau đầu và đặc biệt cho người uống cảm giác khỏe khoắn, dễ chịu sau khi uống.

Bí quyết nấu rượu men lá của người dân thôn Na Lang

Nghề nấu rượu ủ men bằng lá đã được các thế hệ trước truyền lại bí quyết làm men lá, vì men lá là thành phần chính để tạo nên vị đặc trưng của sản phẩm rượu này. Để tạo ra được những giọt rượu ngon thì từng công đoạn trong quy trình nấu rượu men lá Na Lang cũng phải rất tỉ mỉ và cầu kỳ, đòi hỏi người nấu rượu phải thực sự am hiểu về bí quyết nấu rượu mới có thể tạo ra được những quả men lá chất lượng để chuẩn bị cho công đoạn ủ men, chưng cất rượu. Muốn có sản phẩm rượu đạt nồng độ bao nhiêu % thì người thực hiện khâu ủ men phải tiết chế các thành phần nguyên liệu chuẩn để cho ra sản phẩm men đúng độ, có thể cho ra sản phẩm rượu từ 20-50⁰c.

Những quy trình nấu rượu khá phức tạp và kỳ công đã tạo lên hương vị rượu Na Lang đặc biệt thơm ngon, vị thơm từ những thảo dược kết hợp với nhau và được khử độc tố trước khi đưa ra thị trường.

Gìn giữ và phát huy nghề truyền thống nấu rượu men lá Na Lang

Nhằm gìn giữ và phát huy nghề truyền thống nấu rượu men lá Na Lang, Hợp tác xã (HTX) rượu men lá Na Lang  đã được thành lập vào tháng 12/2017 do bà Trương Kim Hồng, Chủ tịch Hội phụ nữ xã Lùng Vai phụ trách. Đây là mô hình do Hội Phụ nữ xã Lùng Vai sáng lập và quản lý với số lượng 46 hộ xã viên tham gia đến nay đã có 48 hộ xã viên. HTX được thành lập đã tạo điều kiện quản lý các hộ sản xuất rượu thuận lợi, tạo việc làm cho phụ nữ và đưa thương hiệu rượu Na Lang đi xa hơn. Với loại rượu nấu từ men lá truyền thống, người dân ở đây đều có kinh nghiệm. Tuy nhiên, HTX cũng gặp không ít khó khăn về nguồn vốn, sản phẩm chưa tiếp cận được thị trường, quy mô sản xuất còn nhỏ.

Trung bình mỗi hộ nấu khoảng 20 nồi/tháng, tương đương 500 lít rượu. Sản phẩm rượu nấu được, các hộ sẽ mang đến nhà kho của HTX, trải qua các giai đoạn khử andehit. Rượu được để trong chum và bảo quản trong hang đá tự nhiên, luôn ở nhiệt độ khoảng 20⁰c, sau đó mới đóng chai và đem đi tiêu thụ. Rượu men lá Na Lang trước khi bán ra thị trường đều được ủ từ 6 đến 12 tháng, theo người dân, rượu ủ càng lâu càng thơm, ngon và dịu hơn. Với giá 40.000 đồng/lít, nghề nấu rượu truyền thống này giúp các thành viên hợp tác xã có nguồn thu khá ổn định.

Để đạt được số lượng rượu đầu ra ổn định, mỗi hộ dân xã Lùng Vai phải có kế hoạch sản xuất cụ thể, phù hợp với từng hộ gia đình và theo số lượng đăng ký với HTX. Theo chia sẻ kinh nghiệm của một hộ xã viên thuộc thôn Na Lang để đạt mục tiêu và số lượng rượu đầu ra cung ứng cho Hợp tác xã, mỗi ngày gia đình họ nấu 30 kg gạo, tương đương với 30 lít rượu. Cứ 3 ngày, hộ xã viên lại mang rượu ra hợp tác xã 1 lần và men thì luôn phải ủ trước, phơi khô và dự trữ sẵn trong nhà ít nhất 20kg để đáp ứng nhu cầu sản xuất theo định mức. Theo thống kê của HTX những năm trước, bình quân số lượng tuy không đều qua các năm HTX đã tiêu thụ cho bà con xã viên từ 30-40.000 lít rượu/năm.

Hầm trữ Rượu Na Lang của Hợp tác xã rượu men lá Na Lang

Tăng cường hỗ trợ của địa phương đối với sản phẩm nghề truyền thống

Ngày 16/01/2018, Ủy ban Nhân dân tỉnh Lào Cai đã ra Quyết định cho phép huyện Mường Khương được sử dụng địa danh thôn “Na Lang” để đăng ký bảo hộ nhãn hiệu tập thể “Rượu men lá Na Lang của huyện Mường Khương”. Đây là một trong những điều kiện về pháp lý giúp cho HTX rượu men lá Na Lang có thể gây dựng được thương hiệu về sản phẩm của vùng.

Trong những năm qua, HTX rượu men lá Na Lang đã được Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh hỗ trợ làm thủ tục về giấy phép kinh doanh, giấy đăng ký vệ sinh an toàn thực phẩm, đăng ký nhãn mác, bao bì cho sản phẩm, hỗ trợ kiểm nghiệm chất lượng và cấp mã vạch cho sản phẩm. Cùng với đó là kết nối tiêu thụ cho HTX bằng cách giới thiệu sản phẩm tại các cửa hàng, hội chợ; tổ chức các diễn đàn, hội thảo chia sẻ kinh nghiệm khởi nghiệp, chia sẻ chính sách hỗ trợ vốn vay của các ngân hàng trên địa bàn và nhiều hoạt động thiết thực khác. Hiện nay sản phẩm rượu men lá Na Lang đã khẳng định được thương hiệu, thị trường phân phối đã được mở rộng từ miền Bắc cho đến miền Nam và ra cả thị trường nước ngoài như Trung Quốc, Hàn Quốc.

Bên cạnh đó, Ủy ban nhân dân tỉnh Lào Cai cũng đã chỉ đạo các cơ quan cấp huyện hỗ trợ địa phương xây dựng nhãn hiệu hàng hóa, thiết kế mẫu mã bao bì và giới thiệu sản phẩm đến người tiêu dùng. Đến nay, thương hiệu rượu men lá Na Lang đã có chỗ đứng trên thị trường trong và ngoài tỉnh. Mỗi năm, người dân xã Lùng Vai bán hơn 60.000 lít rượu, thu về hàng tỷ đồng, tạo việc làm và thu nhập cho hàng trăm hộ gia đình. Sản phẩm rượu men lá Na Lang đã được chứng nhận đạt tiêu chuẩn 3 sao cấp tỉnh Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) và đưa thương hiệu ngày càng phổ biến trong nước và vươn ra cả thị trường nước ngoài.

Doãn Quân - LMHTX