Từ khi Luật Hợp tác xã năm 2012 được ban hành, đại đa số các hợp
tác xã (HTX) đã điều chỉnh, tổ chức lại, từng bước đảm bảo các nguyên tắc tổ
chức và hoạt động hiệu quả hơn. Tuy vậy, quá trình triển khai Luật vẫn còn một
số bất cập, khó khăn vướng mắc, khiến các mô hình HTX chưa phát huy hết tiềm
năng, đặc biệt là trong điều kiện hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng.
Để tạo hành lang pháp lý cho HTX hoạt động,
Liên minh HTX Việt Nam đã tổ chức lấy ý kiến tham gia góp ý Dự thảo hồ sơ đề
nghị xây dựng Luật HTX năm 2012 sửa đổi.
Vẫn còn những bất cập
Khi Luật HTX năm 2012 được ban hành, các HTX
đã điều chỉnh, tổ chức lại, từng bước đảm bảo các nguyên tắc tổ chức và hoạt
động hiệu quả hơn, chất lượng thành viên được nâng cao, thu hút số lượng lớn
các hộ cá thể, cá nhân và doanh nghiệp chủ yếu ở địa bàn nông thôn tham gia làm
thành viên. Nhiều doanh nghiệp tham gia thành viên HTX với vai trò vừa là thành
viên, vừa là quản trị HTX, là cầu nối liên kết doanh nghiệp chế biến tiêu thụ
sản phẩm, liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị nông sản.
Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động theo
Luật HTX 2012, nhiều HTX vẫn gặp khó khăn. Theo Liên minh HTX Việt Nam, vẫn còn
615 HTX chưa đăng ký và tổ chức lại theo quy định của Luật HTX năm 2012 và pháp
luật liên quan. Có HTX ngừng hoạt động nhưng chưa giải thể hoặc phá sản theo
quy định do thủ tục giải thể phức tạp.
Đã có nhiều HTX chuyển đổi theo
Luật HTX 2012 và sản xuất hiệu quả.
Đơn cử như theo quy định tại Điều 54 Luật HTX
năm 2012, ngoài các thủ tục liên quan, trong vòng 60 ngày kể từ ngày Đại hội
thành viên ra nghị quyết về việc giải thể tự nguyện, Hội đồng quản trị HTX phải
thông báo về việc giải thể tự nguyện tới cơ quan nhà nước đã cấp Giấy chứng
nhận đăng ký HTX; đăng thông báo về việc HTX giải thể trên báo địa phương nơi
HTX hoạt động trong 3 số liên tiếp. Theo các chuyên gia, những quy định này rất
phức tạp nên rất ít HTX đáp ứng được. Chính vì vậy vẫn xảy ra tình trạng trên
thực tế HTX đã giải thể nhưng tra cứu thông tin trên mạng vẫn còn hoạt động.
Việc Luật HTX năm 2012 quy định chặt chẽ,
cứng nhắc đối với tổ chức và hoạt động kinh doanh của HTX, nhất là quy định về
tỷ lệ góp vốn tối đa của thành viên, hạn chế tỷ lệ cung ứng, tiêu thụ sản phẩm,
dịch vụ, việc làm cho khách hàng không phải thành viên đã gây trở ngại cho các
HTX trong quá trình hoạt động và phát triển.
Đơn cử như việc quy định điều kiện trở thành
thành viên hội đồng quản trị, ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên, giám đốc (tổng
giám đốc) về quan hệ gia đình... nhằm hướng đến việc đảm bảo các nguyên tắc của
HTX đã gây trở ngại cho HTX đối với việc huy động vốn, phát triển thành viên,
quản trị HTX và thực hiện nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm và không can
thiệp vào hoạt động hợp pháp của HTX.
Hay có những HTX vẫn gặp khó khăn trong huy động vốn, hạn chế mở
rộng hoạt động kinh doanh. Để đáp ứng nhu cầu kinh doanh và phát triển, các HTX
phải huy động từ nhiều nguồn, nhưng hầu hết đều không thể vay vốn tín dụng,
không đảm bảo được các điều kiện tín dụng về tài sản thế chấp; phương án kinh
doanh...). Theo Liên minh HTX Việt Nam, khoảng 4,35% HTX tổ chức hoạt động tín
dụng nội bộ, cho thành viên vay vốn chủ yếu theo hình thức tín chấp.
Nguyên nhân của tình trạng này là do công tác
kiểm toán tại HTX chưa được hướng dẫn thực hiện. Chính sách hỗ trợ, ưu đãi cho
HTX phân tán, lồng ghép và thiếu nguồn lực thực hiện. Một số Bộ, ngành ban hành
hướng dẫn thi hành Luật HTX năm 2012, cơ chế, chính sách còn chậm, chưa sát
thực tế. Bên cạnh đó, tiêu chí và thủ tục hành chính phức tạp, chưa thường xuyên
kiểm tra, giám sát và điều chỉnh cơ chế thi hành Luật HTX một cách phù hợp.
Ông Nguyễn Hùng Tiến, Trưởng Ban Kinh tế đầu
tư (Liên minh HTX Việt Nam) cho biết, từ năm 1990 đến nay, Luật Doanh nghiệp đã
sửa đổi, bổ sung 7 lần nhưng Luật HTX mới sửa đổi, bổ sung 3 lần.
Điều này cho thấy môi trường pháp lý cho kinh
tế tập thể còn chậm, gò bó khiến các HTX, liên hiệp HTX, doanh nghiệp khó phát
triển. Đặc biệt, hiện đang là thời kỳ hội nhập, cạnh tranh ngày càng lớn nhưng
lại mở về công nghệ, vốn đầu tư, chính vì vậy việc sửa đổi, bổ sung Luật HTX
năm 2012 là vô cùng cần thiết, giúp HTX thích ứng với thời kỳ công nghiệp 4.0.
Theo Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Lê
Văn Nghị, Luật HTX năm 2012 còn nhiều bất cập. Đặc biệt, sau 10 năm thi hành Luật, tình hình kinh tế xã hội có
rất nhiều thay đổi, nhất là khi đại dịch Covid-19 đang diễn ra cho thấy việc
liên kết, hợp tác với sự tham gia của HTX là vô cùng quan trọng. Việc sửa đổi
Luật HTX sẽ giúp HTX phát triển các chuỗi giá trị, đặc biệt là tham gia các
chuỗi giá trị toàn cầu, từ đó thúc đẩy kinh tế xã hội.
Sửa Luật để kiến tạo và phát triển
Trước thực tế trên, tham gia đóng góp ý kiến
vào dự thảo sửa đổi, bổ sung Luật HTX 2012, ông Nguyễn Mạnh Cường, Viện trưởng
Viện Phát triển kinh tế hợp tác cho biết, cần bổ sung quan điểm: Luật cần mở
hơn, mềm hơn, hoạt động theo cơ chế thị trường. Có Luật mới thúc đẩy được HTX,
thu hút được nhiều thành viên và hỗ trợ tối đa được thành viên. Một quan điểm
nữa là sửa Luật là giúp phát huy lợi thế xã hội của HTX, để tăng thu nhập, giảm
tỷ lệ hộ nghèo, đảm bảo an sinh xã hội.
Ông Cường cũng cho rằng, hồ sơ, thủ tục thành
lập HTX cần đơn giản, gọn nhẹ để phù hợp với điều kiện của thành viên HTX hiện
nay chủ yếu là người dân. Cần bổ sung khái niệm HTX, nhất là các khái niệm về
HTX nông nghiệp (trồng trọt, chăn nuôi, diêm nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản); HTX
công nghiệp; HTX giao thông vận tải; HTX xây dựng; HTX thương mại, dịch vụ...;
HTX đa chức năng, HTX đơn chức năng; thành viên chính thức và thành viên liên
kết.
Bên cạnh đó, cần bổ sung về điều lệ HTX, có
chương riêng về liên đoàn HTX, liên hiệp HTX, kiểm toán để bảo đảm hoạt động
cho khu vực kinh tế tập thể.
Ông Nguyễn Công Bằng, Giám đốc Quỹ hỗ trợ
phát triển HTX cũng cho biết, việc nâng mức góp vốn trong dự thảo sửa đổi, bổ
sung Luật HTX 2012 là đúng nhưng cần có giới hạn cụ thể. “Theo tôi, nên để ở
mức 50% thì sẽ bảo đảm được bản chất của mô hình HTX. Còn thành viên nào có
nhiều vốn vẫn có thể cho HTX vay theo hình thức huy động vốn”.
Trước những đóng góp của các đại biểu, Phó Chủ
tịch Liên minh HTX Việt Nam Nguyễn Văn Thịnh cho rằng, cần bổ sung 4 quan điểm
vào hồ sơ dự thảo sửa đổi, bổ sung Luật HTX năm 2012, đó là sửa Luật để kiến
tạo và phát triển, sửa Luật để đảm bảo tính khoa học và phù hợp với điều kiện
thực tiễn, sửa Luật để phù hợp với thời kỳ hội nhập và cũng là quá trình học
hỏi kinh nghiệm quốc tế, và sửa Luật chính là đưa những vấn đề chung nhất đã
đưa ra nhằm đảm bảo “tuổi thọ” của Luật.
Về mục tiêu, văn bản dự thảo sửa đổi và bổ
sung Luật năm HTX của Bộ Kế hoạch và Đầu tư đưa ra 8 mục tiêu nhưng cần bổ sung
3 mục tiêu là: Sửa Luật để phát triển kinh tế tập thể, để thành lập được nhiều
HTX. “Luật Doanh nghiệp là hướng đến mục tiêu thành lập 1 triệu doanh nghiệp,
thì một trong những mục tiêu sửa Luật HTX năm 2012 cũng là hướng đến bảo đảm số
lượng HTX. Đây cũng là một thước đo cho kinh tế tập thể, HTX”, Phó Chủ tịch
Nguyễn Văn Thịnh nêu quan điểm. Bên cạnh đó, mục tiêu của việc sửa Luật là đảm
bảo cho khu vực kinh tế tập thể, HTX phát triển nhanh, hiệu quả; đồng thời đóng góp vào tăng
trưởng GDP và bảo đảm an sinh xã hội.
Sửa đổi Luật HTX phù hợp để
tạo điều kiện cho HTX phát triển.
Về nội dung sửa đổi, bổ sung Luật HTX năm
2012, theo Phó Chủ tịch Nguyễn Văn Thịnh, nên giữ nguyên tên gọi “Luật Hợp tác
xã” nhưng cần mở rộng đối tượng tham gia. Theo đó, đối tượng áp dụng của Luật
HTX là HTX, liên hiệp HTX, thành viên HTX, HTX thành viên của liên hiệp HTX và
tổ chức, hộ gia đình, cá nhân có liên quan đến việc thành lập, tổ chức, hoạt
động của HTX, liên hiệp HTX. Đặc biệt, theo Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam
Nguyễn Văn Thịnh, doanh nghiệp, tổ hợp tác và các tổ chức khác có thể tham gia
thành viên HTX vì góp phần thúc đẩy được kinh tế tập thể, HTX phát triển.
Về chấm dứt tư cách thành viên HTX, giảm thời
gian quy định thành viên không sử dụng sản phẩm, dịch vụ của HTX, nên để HTX tự
quy định tại điều lệ HTX, phù hợp với tình hình, điều kiện kinh doanh của HTX.
Quy định vốn góp cá nhân, hộ gia đình, pháp
nhân phải góp vào vốn điều lệ của HTX, liên hiệp HTX theo quy định của điều lệ
HTX, liên hiệp HTX để trở thành thành viên, HTX thành viên đối với HTX, liên
hiệp HTX thành lập mới theo hình thức vốn góp cổ phần. Đối với HTX, liên hiệp
HTX đang hoạt động, giá trị vốn góp để trở thành thành viên, HTX xã thành viên
dựa trên vốn chủ sở hữu của HTX tại thời điểm góp vốn theo hình thức cổ phần
nhằm thu hút thành viên tham gia và tăng khả năng huy động nguồn lực tài chính
cho HTX, liên hiệp HTX.
Thực tế, tín dụng nội bộ HTX đã được hình thành nhưng chưa được
công nhận. Chính vì vậy, Phó Chủ tịch Nguyễn Văn Thịnh cho rằng, cần sửa đổi,
bổ sung quy định về hoạt động tín dụng nội bộ của HTX, liên hiệp HTX theo Thông
tư số 15/VBHN-NHNN ngày 21/5/2014 của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, hướng dẫn về
tín dụng nội bộ HTX (Căn cứ Luật HTX ngày 26/11/2003).
Dự thảo sửa đổi, bổ sung Luật HTX năm 2012 có
một chương về kiểm toán. Theo Phó Chủ tịch Nguyễn Văn Thịnh, đây là một điểm
mới, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX, giúp HTX tiếp cận với ngân
hàng để phát triển sản xuất kinh doanh, từ đó xóa bỏ những HTX tồn tại hình
thức. “Tuy nhiên, cần phải có cơ chế rõ ràng vì nền tảng hoạt động của HTX
tương đối thấp, quy mô nhỏ”, Phó Chủ tịch Nguyễn Văn Thịnh phân tích.
Về tổ chức đại diện cho HTX, liên hiệp HTX:
Đối với Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX cấp tỉnh, các đại biểu cho rằng
nên giữ nguyên quy định hiện hành. Đối với liên đoàn HTX, đây là mô hình mới ở
Việt Nam, hiện chưa có nghiên cứu cụ thể về tổ chức, hoạt động của mô hình này,
chưa dự báo được những xung đột trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của
liên đoàn HTX và hệ thống Liên minh HTX Việt Nam, chính vì vậy, chưa xem xét và
quy định về liên đoàn HTX trong Luật HTX sửa đổi.
Tuy nhiên, theo Phó Chủ tịch Liên minh HTX
Việt Nam Lê Văn Nghị, có thể triển khai thử nghiệm mô hình liên đoàn HTX để xem
xét tính hiệu quả và xem có phù hợp với thời kỳ hội nhập kinh tế hay không?
Theo Huyền Trang/Thời báo kinh doanh